Rozliczenie po unieważnieniu umowy frankowej - jak przebiega?

Uzyskanie przed sądem unieważnienia umowy kredytowej nie kończy sprawy frankowej. Pozostaje jeszcze kwestia rozliczenia stron. Najczęściej zastosowanie ma tu teoria dwóch kondykcji. Jak powinno to przebiegać? O czym powinien pamiętać frankowicz? 

Jak rozliczyć się z bankiem po unieważnieniu umowy frankowej? 

Unieważniona na drodze sądowej umowa frankowa powoduje, że kredyt jest traktowany tak, jak gdyby go nie było. Wówczas konieczne staje się wzajemne rozliczenie się stron umowy kredytowej. 

Przypomnijmy, umowę kredytu frankowego można unieważnić wyłącznie sądownie. 

Teoria dwóch kondykcji

Na ten moment najpopularniejszą metodą rozliczenia jest ta w oparciu o teorię dwóch kondykcji. Zgodnie z nią powstają dwa osobne roszczenia. Bank jest zobowiązany do zwrotu kredytobiorcy wszystkich świadczeń, które od niego pobrał w okresie kredytowania, czyli od początku spłaty kredytu we frankach (nie tylko rat kapitałowo odsetkowych). Z kolei kredytobiorca dokonuje zwrotu tego, co otrzymał od banku, czyli kwotę udostępnionego kapitału.  

Co istotne, bank w celu uzyskania zwrotu kapitału musi wystąpić ze stosownym roszczeniem. Nie ma tu bowiem miejsca żadna automatyczna kompensacja. Bank może albo wystosować zarzut potrącenia albo dochodzić roszczeń w ramach odrębnego postępowania. 

Warto podkreślić, że banki zazwyczaj szybko zgłaszają swoje roszczenia dot. spraw frankowych. Ich obowiązuje bowiem ten sam termin przedawnienia roszczeń, co przedsiębiorców - 3 lata. 

Dowiedz się więcej: Teoria dwóch kondykcji a sprawy frankowe

Wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej 

Jeśli frankowicz uzyska na drodze sądowej unieważnienie umowy frankowej, to bank powinien wystawić mu tzw. list mazalny. Jest to dokument niezbędny, jeśli ma mieć miejsce wykreślenie hipoteki banku z księgi wieczystej. Jak pokazuje praktyka, banki nierzadko zwlekają z wystawieniem tego dokumentu. 

Kredytobiorca może jednak pozbyć się wpisu składając wniosek o wykreślenie hipoteki załączając wyrok unieważniający kredyt potwierdzony klauzulą wykonalności. Sąd wieczystoksięgowy na tej podstawie może dokonać wykreślenia hipoteki. 

Bank nie chce dokonać rozliczenia. Co zrobić? 

Niestety zdarza się, że pomimo tego, iż zapadł prawomocny wyrok sądu, bank bardzo niechętnie podchodzi do kwestii rozliczenia się z kredytobiorcą. Co w takiej sytuacji może zrobić konsument? Złożyć oświadczenie o potrąceniu. 

Oświadczenie o potrąceniu 

Wówczas do dokonania rozliczenia jest zobligowana strona, która posiada większy dług. Oczywiście chodzi tutaj tylko o kwotę, która jest różnicą pomiędzy jedną a drugą kwotą. 

Przykład. Piotr wziął kredyt frankowy na kwotę 350 tys. zł. Spłacił bankowi 396 tys. zł. W wyniku złożenia przez Piotra oświadczenia o potrąceniu, strony unieważnionej umowy frankowej, nie będą zobligowane do wzajemnego przelewania pełnych kwot. Bank, który otrzymał od Piotra więcej o 46 tys. zł niż mu pożyczył. Tą kwotę zatem będzie zobowiązany oddać Piotrowi. 

W większości przypadków zastosowanie potrącenia powoduje, że bank bez zbędnej zwłoki przelewa środki, które należą się kredytobiorcy po unieważnieniu umowy kredytu. 

Zarzut zatrzymania

Co istotne, oświadczenie o potrąceniu jest przydatne również w sytuacji, kiedy to ze strony banku pada zarzut zatrzymania w sprawach frankowych. Wówczas bank stoi na stanowisku, że zastosuje się do wyroku sądu, wtedy kiedy otrzyma od kredytobiorcy pożyczoną kwotę. Zazwyczaj jest to spora kwota, której frankowicz nie posiada. Wtedy ten problem rozwiązuje właśnie oświadczenie o potrąceniu. 

Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału 

Do niedawna wielu frankowiczów obawiało, że w przypadku nieważności umowy (po prawomocnym wyroku) bank skieruje do sądu kontr pozew o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Po wydanym 15 czerwca 2023 roku wyroku TSUE kredytobiorcy takie roszczenia banków nie będą miały racji bytu. Unijny Trybunał całkowicie opowiedział się po stronie konsumentów. 

Wyrok TSUE dot. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału 

Wyrok TSUE jest zbieżny z opinią Rzecznika, która została wydana w lutym br. W opinii Trybunału prawo unijne stoi na przeszkodzie, aby banki w przypadku unieważnienia umowy domagały się wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.  

TSUE jednak podkreśliło, że prawo nie wyklucza, aby takiego roszczenia względem banku mogli dochodzić konsumenci.    

Trybunał podkreślił, że jeśli umowa kredytu frankowego zostaje uznana za nieważną, to jest to skutek stosowania przez bank nieuczciwych warunków. Dlatego też, jak argumentuje TSUE nie można doprowadzić do takiej sytuacji, w której to bank czerpie finansowe korzyści z niezgodnej z prawem działalności, otrzymałby wynagrodzenie za wywołane przez nią niedogodności. 

Pytanie prejudycjalne do TSUE złożył Sąd Rejonowy Warszawa-Śródmieście w Warszawie. Sprawa dot. rozliczenia stron umowy o kredyt frankowy po prawomocnym wyroku sądu unieważniającym umowę. Chodziło tutaj o dyrektywę 93/12/EWG. Jest to bardzo ważny akt ustawodawczy, którego celem jest ochrona konsumentów w UE. 

Przypomnijmy, że do niedawna wielu frankowiczów obawiało się, że po unieważnieniu umowy kredytu bank złoży w sądzie kontrpozew i będzie domagać się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału.  Po wyroku Trybunału ich obawy są już bezpodstawne. Sądy w Polsce zapewne w razie takiej sprawy będą orzekać zgodnie z wytoczoną przez Trybunał linią. 

Odsetki ustawowe za opóźnienie 

Unijny Trybunał wskazał również od kiedy liczyć odsetki za opóźnienie od roszczenia kredytobiorcy względem kredytodawcy. Wyrok TSUE podważa dotychczasową praktykę, którą stosowały polskie sądy. 

Zdaniem Trybunału odsetki ustawowe za opóźnienie powinno się liczyć od dnia wezwania do zapłaty. Frankowicz zanim złoży pozew frankowy, może skorzystać polubownego rozwiązania problemu oraz wezwać go do zapłaty. Alternatywą jest złożenie reklamacji i wskazania w niej kwoty roszczenia. Pomiędzy jednym a drugim dokumentem jest jedna różnica - termin, w którym bank musi zająć stanowisko w sprawie. 

Dotychczas odsetki były naliczane od momentu złożenia przed sądem oświadczenia kredytobiorcy, iż kwestionuje umowę kredytową i jest świadomy konsekwencji jej unieważnienia. Jest to praktyka stosowana zgodnie z tzw. majową uchwałą Sądu Najwyższego z 2021 roku. 

Uchwała ta zdaniem specjalistów jest korzystniejsza dla banków. Chodzi tutaj o termin przedawnienia roszczeń frankowicza - może rozpocząć swój bieg wcześniej niż kredytodawcy. To z kolei oznacza, że większą ochronę w tej sytuacji ma przedsiębiorca, a nie konsument. 

Wyrok TSUE z dn. 15 czerwca br. zmienia tutaj zasady gry. Frankowicz zyska znacznie więcej. Odsetki liczone według wykładni Trybunału są niemal o połowę wyższe, niż te liczone zgodnie z uchwałą SN. Nie mniej jednak linia orzecznicza odnośnie odsetek nie jest jeszcze jednolita.