Banki w toku spraw frankowych o unieważnienie umowy zgłaszają zarzut zatrzymania. Ma to na celu utrudnienie frankowiczom odzyskanie swoich należności oraz zniechęcenie pozostałych kredytobiorców do wchodzenia na drogę sądową. Czy faktycznie jest się czego bać?
Czego dowiesz się z artykułu?
7 minut czytaniaCo to jest zarzut zatrzymania?
O zarzucie zatrzymania mówi art. 496 kodeksu cywilnego: „Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot”.
Przepis ten jest stosowany także w przypadku stwierdzenia nieważności wzajemnej umowy.
Przeczytaj także: Unieważnienie umowy frankowej - co to oznacza, jakie niesie skutki?
Zarzut zatrzymania w sprawach frankowych
Jak banki argumentują zastosowanie zarzutu zatrzymania w sprawach frankowych? W ich opinii ma to ich ochronić przed niewypłacalnością konsumenta. Warto w tym miejscu dodać, że banki mają już przecież solidne zabezpieczenie w postaci ustanowionej hipoteki, która jest wpisana na ich rzecz. Dlaczego więc chcą korzystać z prawa zatrzymania? Kiedy składają taki zarzut?
Unieważnienie umowy frankowej
Bank w przypadku niekorzystnego dla siebie wyroku unieważniającego umowę frankową składa zarzut zatrzymania - zastrzega że spełni świadczenie, jeśli jednocześnie nastąpi spełnienie świadczenia wzajemnego przez frankowicza, czyli będzie mieć miejsce zwrot otrzymanego kapitału.
Przykład: Frankowicz otrzymał od banku kwotę 400 tys. zł, do momentu ogłoszenia wyroku wpłacił na rzecz banku kwotę 600 tys. zł, a więc dawno już spłacił cały kapitał. Mimo tego, bank składa zarzut zatrzymania, a jego uwzględnienie oznaczałoby dla frankowicza konieczność zgromadzenia 400 tys. zł w celu zabezpieczenia roszczenia.
Odfrankowienie kredytu - nadpłata kredytu
W przypadku odfrankowienia kredytu, czyli wyroku w ramach którego ma miejsce zwrot nadpłaconej kwoty kredytu, należy uznać, że zarzut zatrzymania w ogóle nie ma sensu. Dlaczego? Bank po wykonaniu wyroku jest nadal w posiadaniu całego kapitału, nie ma zatem podstaw domagania się ponownej zapłaty w celu powstrzymania roszczeń frankowicza, które dot. wyłącznie nadpłaty kredytu.
Prawo zatrzymania w sprawach frankowych
Zdaniem prawników reprezentujących frankowiczów w przypadku spraw frankowych nie ma podstaw do zastosowania zarzutu zatrzymania. Prawo zatrzymania obowiązuje do umów wzajemnych, a umowa kredytu w ich opinii taką nie jest.
Umowa wzajemna to taka umowa, gdzie strony deklarują, że świadczenie jednej będzie odpowiednikiem świadczenia drugiej. Mówi o tym art. 487 § 2 kodeksu cywilnego: „Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.”
W opinii prawników reprezentujących interesy frankowiczów umowę o kredyt hipoteczny nie można określić jako wzajemna. Zgodnie z zapisami umowy o kredyt, kredytobiorca zwraca identyczne świadczenie, a nie inne równoważne.
Taka umowa nie ma znamion umowy wzajemnej z uwagi na to, że świadczenia nie mają charakteru ekwiwalentnego. Czynność wzajemna jest nacechowana zamiarem wymiany różnych dóbr m.in. kwoty pieniężnej za usługę, rzeczy za inną rzecz. Umowa o kredyt takich warunków nie spełnia.
Niestety pomimo powyższego zdarzają się sytuację, w których sąd uwzględnia zarzut zatrzymania w sprawach frankowych.
Zarzut zatrzymania a Uchwały Sądu Najwyższego
Banki w sprawach frankowych powołują się na Uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku. Chodzi tutaj o sprawę o sygn. akt III CZP 11/20. Zdaniem SN kredytodawca może zastosować zarzut zatrzymania, aby uniknąć zagrożenia dot. niewypłacalności kredytobiorcy.
Sąd Najwyższy podkreślił, że obowiązek zwrotu kapitału to coś więcej, niż zobowiązanie do wzajemnego świadczenia. Ma on bowiem bardziej podstawowy charakter w porównaniu do zapłaty oprocentowania.
Warto wspomnieć, że takie samo stanowisko przedstawiono w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., w sprawie o sygn. III CZP 6/21. Pogląd ten został przedstawiony w uzasadnieniu, dlatego też nie ma mocy prawnej.
Czy umowa frankowa jest umową wzajemną czy umową dwustronnie zobowiązującą?
12 lipca 2023 roku Sąd Najwyższy (w składzie siedmiorga sędziów) miał rozstrzygnąć kwestie czy umowa kredytowa jest umową wzajemną. SN jednak odroczył rozprawę do października br. To będzie istotna uchwała dla spraw frankowych i rozliczeń frankowiczów z bankami po unieważnieniu umowy frankowej.
Przeczytaj także: SN odroczył ważną decyzję dla frankowiczów
Sprawę w Sądzie Najwyższym zainicjował w ubiegłym roku Rzecznik Finansowy. Z jego obserwacji bowiem wynika, że banki w sprawach frankowych bardzo często powołują się na prawo zatrzymania.
Przypomnijmy, że unieważnienie umowy kredytowej niesie ze sobą konsekwencje w postaci rozliczenia się obu stron umowy. Frankowicz dokonuje zwrotu wypłaconej przez bank kwoty kredytu, a bank kwoty wpłaconej przez kredytodawcę.
To jak ma przebiegać rozliczenie jest uzależnione również od tego, czy umowę frankową uzna się za wzajemną czy też nie. Do tej pory sądy dosyć rozbieżnie rozstrzygały tą kwestię. Rzecznik Finansowy we wniosku skierowanym do Sądu Najwyższego zadał pytanie: “czy umowa o kredyt bankowy [...] jest umową wzajemną, czy też umową dwustronnie zobowiązującą, ale nie wzajemną”. W przypadku opcji nr 2 żadna ze stron umowy nie może skorzystać z prawa zatrzymania.
Przeczytaj także: Rozliczenie po unieważnieniu umowy frankowej - jak przebiega?
Rzecznik Finansowy wnioskował o uznanie, że umowa o kredyt to umowa dwustronnie zobowiązująca. Zdaniem Rzecznika o umowie wzajemnej można mówić wtedy, kiedy strony umowy spełniają różne świadczenia, ale o ekwiwalentnej wartości. Podkreślił on, że zwrot przedmiotu umowy kredytowej po upływie określonego czasu nie można określić jako ekwiwalent świadczenia kredytodawcy. Podobnie sprawa wygląda, jeśli chodzi o zastrzeżone oprocentowanie. Tutaj również nie można znaleźć znamion umowy wzajemnej.
W swoim wniosku skierowanym do Sądu Najwyższego Rzecznik Finansowy podkreślił, że umowa wzajemna opiera się na różnorodności świadczeń. Umowę o kredyt nie można tak nazwać z uwagi na to, że kredytobiorca zwraca kredytodawcy to samo świadczenie.
Prawo zatrzymania a stanowisko TSUE
W kwestii dot. prawa zatrzymania wypowie się także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Sąd Okręgowy w Warszawie w listopadzie 2021 roku skierował do unijnego Trybunału kilka pytań prejudycjalnych. Dotyczą one kwestii rozliczeń po unieważnieniu umowy frankowej oraz przedawnienia roszczeń. Jeden z wątków jest powiązany z prawem zatrzymania.
Niektóre ze spraw frankowych zostały zawieszone do czasu wydania wyroku TSUE. Przykładowo Sąd Najwyższy zawiesił sprawę pytania gdańskiego Sądu Apelacyjnego oraz krakowskiego Sądu Okręgowego. Pierwszy sąd stoi na stanowisku, że umowa kredytu powinna zaliczać się do umowy wzajemnej. Drugi natomiast uważa, że umowa kredytowa nie może być traktowana jako umowa wzajemna.
Z kolei w marcu 2023 roku Sąd Najwyższy w trakcie rozpatrywania jednej ze spraw frankowych zadał pytania, które wprost dot. korzystania przez banki z prawa zatrzymania. Nie ma tu jednak jeszcze wyznaczonego terminu na rozpatrzenie.
Podsumowanie
- Prawo zatrzymania ma swoje zastosowanie w przypadku umów wzajemnych.
- Banki często stosują zarzut zatrzymania w sprawach frankowych, w których ma miejsce unieważnienie umowy.
- Dotychczas sądy różnie interpertowały kwestię tego, czy umowa kredytu CHF jest umowa wzajemną.
Kiedy można zgłosić zarzut zatrzymania?
Zarzut zatrzymania można zgłosić w odpowiedzi na pozew. Nie może jednak to się odbyć później niż po upływie dwóch tygodni od chwili, gdy roszczenie stało się wymagalne.
Czy sądy uwzględniają prawo zatrzymania w sprawach frankowych?
W przypadku zarzutu zatrzymania w sprawach frankowych w orzecznictwie sądów powszechnych występują rozbieżności. Niekiedy zarzut zatrzymania składany przez banki jest uwzględniany przez sąd.
Źródło:
https://arslege.pl/skutki-odstapienia-od-umowy-wzajemnej-prawo-zatrzymania-swiadczenia/k9/a5034/
